Veiligheid krijgt zijn vaste plaats in het curriculum

29/06/2017

Safety leer je in de praktijk. Maar dat wil niet zeggen dat je er daarom in de opleidingen geen aandacht aan moet besteden. “Juist wel”, menen de ontwikkelaars van het splinternieuwe curriculum veiligheid. Achteraf begrijpt niemand dat het niet allang bestond.

“Als ik bij de hogeschool Zeeland sta, noem ik deze cursus ‘honderd manieren om dood te gaan’.” Aan het woord is Peter Goossen, fulltime medewerker van Dow en parttime docent aan de Hogeschool Zeeland. Goossen krijgt de klas meestal wel stil met zo’n opmerking. “Zelf heb ik nooit een goed safety curriculum gehad aan de TU Delft. Toen ik van de universiteit af kwam had ik helemaal geen kennis van veiligheid. Kwam je bij een bedrijf te werken en dan werd je ineens een hazop-onderzoek ingesleurd. Er was echt een mismatch tussen de basisbagage van studenten en de behoeften van de industrie.”

Uit die mismatch ontstond bij chemische bedrijven de behoefte om werk te maken van meer veiligheid in de opleidingen. Benjamin Broeze van de Hogeschool Utrecht kreeg de schone taak om dit ‘co-creatie-traject’ te begeleiden. Broeze: “Ik vond het heel boeiend maar ook best ingewikkeld. De basis was gauw gelegd maar voor nieuwe onderdelen als veilig gedrag werden wel telkens oplossingen aangedragen maar duurde het even tot het kwartje viel. Dat gebeurde na een workshop Brain Based Safety van Juni Daalmans. Een andere doorbraak was om geen boeken te gebruiken maar dictaten te laten schrijven door experts.”

Peter Goossen is ervan overtuigd dat je veiligheid alleen in de praktijk leert. Vandaar dat hij zijn studenten aan de Hogeschool Zeeland geen tentamens geeft, maar hen beoordeelt op basis van opdrachten, op de actieve toepassing van kennis. “Het is van groot belang dat je je handen vuil maakt op het gebied op veiligheid.”

Meer dan de verplichte bril in het lab
Ook Corine Baarends (projectleider Veiligheid Voorop) is ervan overtuigd dat je in de opleiding niet vroeg genoeg met het onderwerp veiligheid kunt beginnen. “Op die manier hebben ze een voorsprong wanneer ze in bedrijven aan het werk gaan. Bedrijven hebben aangegeven dat daar behoefte aan is, via een onderzoek van de industrie is dat aan het licht gekomen. Als je terugkijkt, verbaas je je eigenlijk dat het nog niet eerder bestond: een veiligheidscurriculum in het hbo chemie-onderwijs. Volgens Baarends heeft ‘veiligheid’ in het hbo vooral de betekenis van ‘lab-veiligheid’, en gaat het soms niet verder dan ‘draag een veiligheidsbril in het lab’.”

Dankzij de structurele aandacht die er in de laatste jaren voor veiligheid is, is het tegenwoordig een integraal thema in het onderwijs en onderdeel van alle lesstof. Baarends: “De drie uitgewerkte syllabi, ‘general safety’, ‘safe behaviour and leadership’ en ‘process safety’, kunnen vanaf nu zó gebruikt worden in de opleidingen.” Door Domein Applied Sciences (een landelijke stichting van alle hbo opleidingen die een Bachelor of Science diploma in de toegepaste natuurwetenschappen afgeven) zijn nu criteria vastgesteld en opgenomen in de ‘body of knowledge en skills’ waaraan de opleiding moet voldoen.

Voorbij de Hearts and Minds
Gedragspsychologie is de jongste loot aan de stam van de veiligheidskennis. Juni Daalmans geeft met zijn bedrijf ‘Brain Based Safety’ veiligheidstrainingen in de industrie. Daalmans was verantwoordelijk voor het gedragspsychologische onderdeel van het curriculum. Daalmans plaatst veiligheid in een prehistorisch kader.

De mens is een zoogdier en het bijzondere van zoogdieren is dat de meeste soorten overleven door in groepsverband samen te leven en kinderen groot te brengen. Het overleven van de soort is dus sterk afhankelijk van het overleven van de groep, of stam. In de wereld van vandaag is de rol van de stam overgenomen door de rol van de familie en de werkgever. Onze biologische achtergrond als ‘savanne-zoogdier’ zorgt ervoor dat werknemers er van nature naar geneigd zullen zijn om werkzaamheden te doen die ‘goed’ zijn voor de werkgever: even snel nog een taak afmaken voor het einde van een shift. De gedragspsychologie leert ons dat mensen van nature juist geneigd zijn om wél risico’s te nemen.

Een bedrijf zou zijn processen zo moeten inrichten dat mensen niet in de verleiding worden gebracht om een onveilige keuze te maken. Volgens Juni Daalmans is de focus op gedrag het logische vervolg op het Hearts and Minds-denken: het probleem met denken over ‘veiligheidscultuur’ is dat het té breed gedefinieerd is. Eigenlijk mag je dat niet hardop zeggen, Hearts & Minds heeft niet gebracht wat men ervan gehoopt had. Het is een paraplubegrip en daarom komen veranderingen niet op gang. Niet voor niets is Shell er nu ook van afgestapt; men werkt nu met live saving rules.”

Wisselen van perspectief
Marloes Nieuwenhuis is docent Chemische Technologie aan hogeschool Saxion. Zij heeft het onderdeel ‘process safety’ voor het curriculum ontwikkeld en had het vorig jaar in haar eigen opleiding al toegepast. Ze merkt aan de studenten nu al dat het vruchten afwerpt. “Ik heb sinds januari al één afstudeerder op het onderwerp procesveiligheid en twee van mijn studenten willen een veiligheidsgerelateerde stage lopen.”

Het veiligheidscurriculum dat mede door financiële middelen (Safety Deal) vanuit het Ministerie van I&M tot stand is gekomen is vrijelijk beschikbaar voor alle hbo-opleidingen. Ook voor branches die zich met het ontwikkelen van trainingen en onderwijs bezig houden, kunnen de syllabi, ‘general safety’, ‘safe behaviour and leadership’ en ‘process safety’ relevant zijn. Geïnteresseerden kunnen zich hiervoor melden bij Corine Baarends, via baarends@vnoncw-mkb.nl