Handreiking kan uitgroeien tot standaard

16/11/2017

Dat opdrachtgevers en opdrachtnemers goede afspraken moeten maken over veilig werken, lijkt een open deur. Tot je er zelf voor komt te staan. Daarom is het goed nieuws dat er een 'Handreiking heldere afspraken' is opgesteld die weergeeft waar opdrachtgevers en opdrachtnemers in een toonaangevende sector als de chemie het over eens zijn. In VCA Actueel verscheen onlangs een artikel waarin het belang van de handreiking werd onderstreept.

De Handreiking is opgesteld door Veiligheid Voorop, op basis van bijeenkomsten in het hele land. Dat verduidelijkt meteen dat we hier niet te maken hebben met goedbedoelde adviezen uit de studeerkamer.

Veiligheid Voorop is een initiatief van VNO-NCW en de Nederlandse chemische sector. Het stamt uit 2011, het jaar dat begon met de geruchtmakende brand bij Chemie-Pack. De Onderzoeksraad voor Veiligheid oordeelde dat zulke incidenten (de brand stond niet op zichzelf) voortkomen uit onder andere een gebrekkige veiligheidscultuur. De sector vond het tijd om te laten zien dat ze in staat was om zelf orde op zaken te stellen.

Bij het programma zijn 15 brancheorganisaties aangesloten, en ook de SSVV en de Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde dragen aan de activiteiten bij. Eén van de vier pijlers onder het programma is: leren van elkaar, via regionale netwerken. Daarvan zijn er inmiddels zes, verspreid over heel Nederland. Ze staan overigens niet onder regie van Veiligheid Voorop maar van anderen, bijvoorbeeld VNO-NCW Midden en Deltalinqs. Maar er wordt nauw samengewerkt. Projectleider Corine Baarends: “Die netwerken zijn als partners van Veiligheid Voorop enorm belangrijk. Zij zijn de plek waar betrokkenen ervaringen delen en van elkaar leren.”

Ketenveiligheid
De drie andere pijlers zijn betrokken leiderschap, excellente veiligheidsbeheerssystemen en ketenveiligheid. Over dat laatste onderwerp publiceerde Veiligheid Voorop in 2015 een 'position paper' en een checklist. Baarends: “Dat konden we op onze website zetten, maar iedereen snapte natuurlijk dat je er dan nog niet bent. Alle regionale netwerken hebben workshops gehouden over de vraag hoe je in de praktijk invulling aan geeft aan goede samenwerking en goede afspraken. Waar moet je aan denken? Wat zijn nou de bottle necks? In al die bijeenkomsten zeiden beide partijen: om in de praktijk een stap verder te komen, zouden we toch wel heldere richtlijnen willen hebben die leidend kunnen zijn in onze betrekkingen. Daar komt deze Handreiking uit voort.”

Wat ook van belang is: “Het ministerie van SZW had in diezelfde tijd een project lopen over verantwoord opdrachtgeverschap. Daarbij had het de chemie als een van de belangrijke sectoren aangemerkt. Toen het contact met ons opnam, hebben we ervoor gepleit om voort te borduren op stappen die in de sector al zijn gezet. Want als het om ketenveiligheid gaat, heeft de chemie al wel een bepaald niveau bereikt.”

De Handreiking is dus samen met het ministerie ontwikkeld. Op 4 september wijdden beide partijen er samen een webinar aan. Vooraf noemde Rob Tiemstra, plaatsvervangend directeur van de SZW-directie Gezond en Veilig Werken, de handreiking een “uitstekende basis” voor gesprekken tussen ketenpartners. “Zo'n gesprek moet wel in goede aarde vallen", zei hij daarbij. “Openheid, vertrouwen en respect, dat zie ik echt als randvoorwaarden.”

Standaard-in-wording
Baarends bevestigt dat een niet-verplichtende 'handreiking' alleen kans van slagen heeft als partijen al van goede wil zijn. Tegelijk maakt ze duidelijk dat goede wil alléén zo'n handreiking nog niet overbodig maakt. “Neem een uitgangspunt als gelijkwaardigheid, dat in de Handreiking een belangrijke rol speelt. In de praktijk zie je vaak ongelijkwaardigheid, en dat speelt je parten als je de veiligheid op een hoger niveau wil krijgen. Dat is gewoon een element - net als tijdsdruk, ook zoiets waar de Handreiking apart bij stilstaat - waar je als ketenpartners specifiek over zou moeten afspreken hoe je ermee omgaat. Dat zeiden workshopdeelnemers ook vaak: er bestaat van alles en nog wat, maar wij vinden het belangrijk dat van een aantal punten gewoon eens duidelijk wordt uitgewerkt en opgeschreven hoe je ermee om zou moeten gaan. Melden van incidenten is ook een goed voorbeeld. Dat je daar open over moet zijn naar elkaar lijkt een open deur, maar is het niet. Een opdrachtgever die zich afvraagt wat hij nu concreet met zijn opdrachtnemers moet afspreken, kan op basis van deze Handreiking het gesprek hierover beginnen. En voor een kleine opdrachtnemer die veiligheidsafspraken wil maken met een grote opdrachtgever, is het fijn om te kunnen zeggen: iedereen staat hierachter, iedereen in de sector conformeert zich aan dit document. Dus het is wel een Handreiking, maar het zou eigenlijk voor iedereen een standaard moeten zijn. Het moet veilig samenwerken makkelijker maken. We hopen dat partijen elkaar gaan aansteken en tegen elkaar gaan zeggen: hier moeten we goed mee omgaan.”

In de presentatie van de Handreiking is die gedachte zichtbaar gemaakt. Steeds duikt een foto op van een estafettestokje dat wordt doorgegeven. Voorzitter Anton van Beek, die zelf als president van Dow Benelux in de rol van opdrachtgever zit, overhandigde de Handreiking aan opdrachtnemer John Barends, algemeen directeur van Mourik Services. Het is de bedoeling dat die het stokje weer doorgeeft aan een opdrachtgever, en zo verder.
________________________________________
De laatste jaren heeft ook het ministerie van SZW veel oog voor ketenveiligheid en het belang van samenwerking tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers. Het liet TNO onderzoek instellen naar vier branches, waaronder de chemie. De publicatie heet “Onderzoek verantwoord opdrachtgeverschap gezond en veilig werken". De meeste winst, zo bleek, is te behalen door meer aandacht van opdrachtgevers voor zaken als planning en tijdsdruk. Ook in de ontwerpfase zou veiligheid meer aandacht moeten krijgen. Dat denkt althans zestig procent van de opdrachtnemers. SZW blijft de komende jaren nog druk bezig met dit onderwerp. Informatie erover is te vinden op www.arboportaal.nl
________________________________________
Twee SSVV'ers hadden volgens Corine Baarends een prominent aandeel in de voorbereidingen van de Handreiking: directeur Anne Kamphuis en voorzitter Ton Jeen (al deed de laatste mee als vertegenwoordiger van brancheorganisatie Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie, VNPI). Een derde drijvende kracht die ze met name noemt is Mark Ammerdorffer, directeur van de branchevereniging van ondernemers in de petrochemie VOMI.
Voor de SSVV past de Handreiking helemaal bij de uitgangspunten van het VCO-certificaat (voor opdrachtgevers). Als de Handreiking een succes is, zal dat blijken uit een toename van het aantal VCO-gecertificeerde bedrijven, is de verwachting.
________________________________________
De Handreiking in het kort

De Handreiking is iets te omvangrijk om hier letterlijk weer te geven. Onderstaande samenvatting komt voor rekening van VCA Actueel.

Veiligheid op de agenda

Bespreek het onderwerp al in de (pre-)contractfase. Geef het een vaste plek in ieder overleg en laat alle betrokkenen meepraten. Maak het gesprek laagdrempelig en veilig. Doe het op basis van feiten, maar geef ruimte voor emoties. Benoem een coördinator.

Gelijkwaardigheid
Breng mogelijke fricties onder woorden. Houd er rekening mee in het contract. Spreek af hoe 'near misses' gemeld gaan worden. Geef als leiders het voorbeeld, qua gelijkwaardigheid. Stel je grenzen. Spreek elkaar respectvol aan.

Openheid
Maak veilig werken tot norm. Sta toe dat iedereen het werk hierom mag stilleggen. Deel kennis. Maak verwachtingen helder en zet doelstellingen op papier, samen met alle betrokken werknemers. Kijk of er alternatieven zijn voor de rolverdeling 'opdrachtgever-opdrachtnemer', bijvoorbeeld een partnership. Doe gezamenlijke observatierondes. Voer incidentenonderzoeken in gezamenlijkheid uit.

Melden en leren
Zorg dat iedereen weet wie wat meldt. Benadruk het belang ervan, en maak het melden van incidenten en near misses zo eenvoudig mogelijk. Stimuleer medewerkers om zo mogelijk direct actie te ondernemen als ze iets onveiligs waarnemen. Laat zien dat alle meldingen opgevolgd worden.

Tijdsdruk weerstaan
Bereid werk goed en realistisch voor, samen met de uitvoerders. Stel veiligheid boven kosten en planning, en handel daarnaar. Verifieer je planning door middel van repetities of simulaties. Probeer tijdsdruk te minimaliseren, in alle relevante fases van uitvoering.